Koningin Beatrix als staatshoofd: Deel I - Politieke rol

Op maandag 28 januari maakte koningin Beatrix bekend dat ze op 30 april afstand gaat doen van de troon. Rede om eens terug te kijken op haar regeerperiode. Te beginnen met de politiek.
Koningin Beatrix is als staatshoofd het hoofd van de regering en voorzitter van de raad van staten. Alle wetten worden ook door haar ondertekend. In haar regeerperiode heeft ze verschillende troonredes voorgelezen , verschillende wetten getekend en verschillende kabinetten beëdigd. Haar politieke invloed is het geheim van Noordeinde. Ook over haar politieke voorkeur is weinig bekend.  Met haar goede dossier kennis weet ze respect af te dwingen en een echte affaire die aan blijft kleven blijft haar verder bespaart.  In het eerste deel  bekijk ik de ministeriële verantwoordelijkheid  werkte en naar de discussies over de rol van de monarchie in de politiek. 

Hoe groot is de invloed van de koningin?

Onze grondwet biedt het staatshoofd veel ruimte.  Het staatshoofd is lid van de regering , kan ministers benoemen en ontslaan, kan wetgeving blokkeren en  is lid van de raad van staten, het advies orgaan van de regering.  Er zijn wel ongeschreven regels.  Zo moeten ministers alleen worden benoemd als het parlement het goed vind  en moet het kabinet altijd aftreed als het parlement aan nieuwe verkiezingen toe is.  het staatshoofd moet zich ook schikken in de mening van de ministers. Die afspraken staan er wel mooi , het staatshoofd het recht heeft advies te geven. Dit kan een staatshoofd o.a. doen tijdens haar wekelijkse gesprekken met de minister-president en tijdens formaties. Maar hoeveel invloed ze daarmee uitoefent op het beleid blijft een punt van discussie. Ook bij koningin Beatrix bleef die discussie niet weg.  Er zijn wel verhalen dat de koningin echt gebruikt maakt van haar invloed. Zo zou ze in 1994 haar zin hebben doorgedreven door, tot verbazing van velen, PvdA'er Wim Kok tot informateur aan te wijzen.
Ook zou ze Minister van buitenlandse zaken Van Mierlo onderdruk hebben gezet om een ambassade in Jordanië te open.  Een diplomaat zegt dat de koningin er op aan had gedrongen de Nederlandse ambassadeur van Zuid-Afrika over te plaatsen omdat hij een buitenechtelijke relatie had. Wat er precies van waar is is gissen.

Ministeriële verantwoordelijkheid 

De leden van de koninklijke huis vallen onder 'Ministeriële verantwoordelijkheid.' Dit wil zeggen dat niet het staatshoofd , maar de ministers verantwoordelijk zijn voor het beleid van de regering en dat de minister president ook verantwoordelijk is voor het optreden van de leden van het Koninklijk Huis. Hierdoor en door het feit dat een staatshoofd  heel  Nederland vertegenwoordigd zal de mening van het staatshoofd niet snel in het openbaar komen.

Toch gebeurd het wel dat mensen uit de school klappen en dat bekend wordt hoe de koningin over dingen denkt.

De Amerikaanse presidentskandidaat Jesse Jackson vertelde in 1983 na afloop van een bezoek aan koningin Beatrix dat zij van mening is dat de toen zeer omstreden plaatsing van kruisraketten beter kan worden uitgesteld.

In 1999 lekte kamerleden een deel van hun gesprek naar de Volkskrant.  De krant melde dat ze in het gesprek zich onder meer tegen referenda en de gekozen burgemeester heeft uit. Ook zou ze hebben laten weten een voorstander te zijn van versnelde invoer van pepperspray voor politie. Ook zei Beatrix Amsterdam te gevaarlijk te vinden als uitgaansgebied voor haar zoons.

En in 1999 werd bekend dat ze tijdens de bijeenkomst van het Nederlands genootschap van hoofdredacteuren over de media zei dat. ‘De leugen regeert’

In 2009 was het VVD-kamerlid Arend Jan Boekestijn  die aan de rtl  vertelde wat de koningin had gezegd. Hij liet weten dat de koningin  zich zorgen maakt over de hyperigheid binnen de politiek.

Ook de koningin zelf maakt ook niet altijd een geheim van haar mening. Zo blijk o.a. uit kersttoespraken dat de koningin een voorstander is van Europa en ook spreek ze zich meerdere malen uit voor een multi culturele samenleving. Hiermee lokt ze kritische reacties van o.a  pvv-leider Wilders uit.

Discussie over monarchie
Er zijn altijd politieke partijen of groepen die zich principieel tegen de monarchie uitspreken. Veel publiciteit krijgt in 1996 de oprichting van het Republikeins Genootschap door een groep vooraanstaande Nederlanders.


In politieke kring is het Thom de Graaf van D66 die in 2000 de monarchie structureel onder de loep neemt en er een maatschappelijke discussie over uitlokt. Hij wil de monarchie moderniseren en pleit in dat verband al voor een ceremonieel koningschap.

De bij vlagen felle discussies tijdens het premierschap van PvdA'er Wim Kok over de vraag of de macht van Beatrix moet worden ingeperkt, leiden uiteindelijk niet tot veranderingen.




In de laatste 2 jaar begint de discussie over rol van de koningin weer volop op te laaien. Een meerderheid  van de tweede kamer wil de koningin niet meer als leider van de formatie. Zo komt het dat uiteindelijk de laatste formatie buiten de koningin omgaat. De voorzitter van de tweede kamer neemt haar werk over en zorgt samen met de kamer dat er een formateur gekozen wordt.



Daarnaast wordt ook besloten dat de ministers in het openbaar beëdigd moeten worden. Op 5 november is het dan zover: de eerste openbare beëdiging van Nederlandse ministers.


Het volgende deel zal ik gaan kijken met welke kabinetten de koningin te maken heeft gehad en zal ik terugblikken op de prinsesjesdagen in de regeerperiode van koningin Beatrix.