De Oranjes van het verleden naar het heden: Deel 4 - Stadhouder Koning Willem III en zijn familie

In de serie 'De Oranjes van het verleden naar het heden' behandeld  Anja, de geschiedenis van de oranjes in 15 delen vanaf 1163 tot heden. Het even op zich laten wachten maar dan echt het volgende deel. Weer bedankt Anja!
 

Deel 4: Stadhouder Koning Willem III en zijn familie

Huis Oranje Nassau                                                                   Huis Stuart

/                                                                                                          / 

 Willem van Oranje 1533-1584                                               James I 1566-1625

============================================================== 

/                                                                                  /                                /

Frederik Hendrik 1584-1647                         ===============================

                                                                        / Charles I 1600-1649   Elisabeth 1595-1662 

/                                                                                   /                          /        /

 Willem II 1626-1650  x Mary Stuart       Charles II--)James II George I 1660-1727 x Anna 1665-1714

 / 

 x Willem III 1650-1702…………….x …………….Mary----------------)  

Koning en koningin van Engeland; geen nakomelingen Koning en koningin in Engeland Erfgenaam in de Republiek der Nederlanden is Johan Willem Friso, stadhouder van Friesland

Willem Hendrik van Oranje is geboren te Den Haag op 14 november 1650 als zoon van Prins Willem II en May Stuart. Willem III van Oranje werd geboren acht dagen na het plotselinge heengaan van zijn vader, stadhouder Willem II. Het eerste stadhouderloze tijdperk was een feit. Voor de regenten was dit een uitgelezen kans om zich van het instituut stadhouder te ontdoen. Willem II had vlak voor zijn dood door een staatsgreep een militaire dictatuur gevestigd en de leiders van de regenten in Slot Loevestein laten opsluiten, in de Republiek het gebruikelijke gevang voor politieke gevangenen. De periode erna kreeg dan ook later als bijnaam de Ware Vrijheid. Willem, vanaf 1657 onderricht in de staatsreligie van het calvinisme door dominee Cornelis Trigland, kreeg vanaf 1659 onderwijs op de Universiteit van Leiden, zonder daar echt student te zijn. Hij interesseerde zich weinig voor boekenwijsheid maar meer voor de schone kunsten, in het bijzonder tuinarchitectuur.

Slot Loevestein 

Zijn moeder en grootmoeder Amalia van Solms probeerden verschillende provincies zover te krijgen Willem alvast als hun toekomstige stadhouder aan te wijzen, maar dat mislukte. Gedurende de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog 1665-1667 begonnen er echter al stemmen op te gaan voor sterkere leiding. De bemoeienis van Willems oom, Karel II van Engeland, één van de drie voogden – De Witt, De Graeff en Gillis Valckenier – van Willem nadat zijn moeder in 1660 overleden was, leidde echter tot een tegenreactie. De astmatische en gebochelde Willem werd in april 1666 tot Kind van Staat verklaard, nadat Amalia omgekocht was. Willem speelde samen met de zonen van De Graeff - Pieter en Jacob - in het huis aan de dijk naar Soest (het latere Paleis Soestdijk).

In 1668 werd hij ook aangewezen als eerste edele van de Staten van Zeeland: de eerste van de adellijke afgevaardigden. Amalia en zijn derde voogd Frederik Willem van Brandenburg verklaarden Willem nu meerderjarig, wat eigenlijk illegaal was: een man bereikte toen pas meerderjarigheid met 23 jaar. In 1670 werd hij lid van de Raad van State met vol stemrecht.

Willem Hendrik van Oranje (Willem III) op 10 jarige leeftijd 

Vanaf november 1670 tot februari 1671 bezocht Willem Engeland om zijn oom Karel II te bewegen eindelijk eens wat te gaan aflossen van de enorme schuld die het Huis Stuart sinds de Engelse burgeroorlog aan het Huis van Oranje had, wat niets opleverde. In het rampjaar 1672 veranderde alles. In februari werd Willem benoemd tot kapitein-generaal. De Oranjepartij greep de macht: de prins werd op 4 juli benoemd tot stadhouder van Holland en op 16 juli van Zeeland. Op 5 juli bezocht Lord Arlington, op zijn reis alom toegejuicht door de bevolking, Willem in Nieuwerbrug en eiste zijn capitulatie; in ruil zou hij prins van Holland mogen worden. Willem weigerde echter resoluut. Arlington sloot toen met de Fransen het Akkoord van Heeswijk om geen aparte vrede te sluiten. Karel, die wat ongelukkig was met Arlingtons intimiderende aanpak, stuurde Willem op 18 juli een sussende brief: zijn neef moest goed begrijpen dat dit alles niet persoonlijk bedoeld was maar tegen het regentenregiem gericht. Was dat eenmaal verdwenen dan zou vrede snel volgen. Willem antwoordde met een tegenaanbod: hij zou prins van Holland worden en met Engeland apart vrede sluiten in ruil voor £400.000 ineens, jaarlijks £10.000 pond haringrechten, Suriname en de stad Sluis. Karel wees dit echter af. Op 15 augustus publiceerde Willem Karels brief van 18 juli om het volk tegen raadpensionaris Johan de Witt op te zetten. Ondertussen verliep de oorlog al gunstiger.

Mary Stuart en Willem III 

Willems echtgenote Maria Stuart was de oudste dochter van de in 1685 koning geworden Jacobus II van Engeland en dus zijn volle nicht. Zij was in 1677 tot een huwelijk met Willem gedwongen door haar oom Karel die even een anti-Franse politiek moest volgen om zijn binnenlandse positie te versterken. Tot de geboorte van Jacobus' zoon in 1688 was zij de erfgename van de drie tronen van Engeland, Schotland en Ierland. Haar vader was katholiek en streefde een absolute monarchie na.


Mary werd geboren te Londen op 30 april 1662 en zij overleed in Londen op 28 december 1694. Zij regeerde als koningin over Engeland en Ierland vanaf 13 februari 1689 en als koningin van Schotland (als Mary II of Scotland) vanaf 11 april 1689 tot aan haar dood. Mary regeerde samen met haar man en neef, Willem III, die alleen verder regeerde toen zij stierf in 1694. Meestal wordt op die periode teruggekeken als de regering van Willem en Mary. Maria regeerde weinig en was niet erg in politiek geïnteresseerd, ze liet de regering dan ook vaak over aan haar man. Op de momenten wanneer Willem meeging op militaire campagnes nam Mary de regering op zich.


Na de dood van koningin Mary II, regeerde Willem III alleen verder als koning. Het laatste levende kind van prinses Anna, Willem, hertog van Gloucester, stierf in juli 1700 en het was duidelijk dat Willem geen kinderen meer zou krijgen; daarom nam het Parlement de Act of Settlement (1701) aan. Die regelde dat na de dood van Willem III eerst Mary's zus Anna, koningin zou worden. Doordat zij ook geen kinderen meer had, vormde het dichtstbijzijnde protestantse familielid, Sophia van de Palts en haar nakomelingen, de nieuwe linie troonopvolgers. Koning Willem III stierf in 1702 en werd opgevolgd door zijn schoonzus Anna. Toen koningin Anna stierf in 1714 werd de zoon van Sophia, George, de nieuwe koning als koning George I.

Sophia van de Palts  en zoon George 

Koning Stadhouder Willem III stierf kinderloos op Kensington Palace, 19 maart 1702 aan longontsteking, als complicatie bij een gebroken sleutelbeen, na een val van zijn paard dat struikelde over een molshoop. Het ongeluk vond plaats op 20 februari bij Hampton Court, vanwaar de koning werd overgebracht naar Kensington Palace. Per ongeluk viel hij in slaap bij een open raam. Hij kreeg koorts en stierf op 19 maart. Vanwege zijn kinderloosheid ontstond ook hier een opvolgingsprobleem. Hij had wel geprobeerd om Johan Willem Friso van Nassau-Dietz, de zoon van de Friese stadhouder Hendrik Casimir (en kleinzoon van Albertine Agnes, dochter van Frederik Hendrik van Oranje-Nassau), tot opvolger aan te wijzen, maar in Engeland werd Willem opgevolgd door Anne, de zuster van Mary. In Holland werd het Tweede Stadhouderloze Tijdperk uitgeroepen. (Het Tweede Stadhouderloze Tijdperk is een periode in de Nederlandse geschiedenis waarin verschillende gewesten van de Verenigde Provinciën met verscheidene tijdsduren geen stadhouder aan het hoofd van het bestuur hadden staan. Het tijdperk duurde voor Holland, Zeeland, Utrecht, en Overijssel van 1702 tot 1747, voor Gelre en Drenthe van 1702 tot 1722, voor Groningen van 1711 tot 1718, en voor Friesland van 14 juli tot 1 september 1711.) Koning Frederik I van Pruisen riep zich tot prins van Oranje uit, waarbij hij zich beriep op het testament van stadhouder Frederik Hendrik die bepaalde dat bij het uitsterven van de mannelijke lijn van Oranjes al zijn bezittingen zouden vererven op de nakomelingen van zijn oudste dochter Louise Henriëtte, die de moeder was van Frederik I van Pruisen. Het vorstendom Orange ging echter over op het huis Bourbon-Conti en in hun naam verdreef koning Lodewijk XIV in 1703 alle protestanten uit de stad. De strijd om de nalatenschap zou zich nog dertig jaar voortslepen. In 1732 werd ten slotte het Traktaat van Partage getekend. Pruisen kreeg het graafschap Lingen, Moers en Opper-Gelre, behalve Venlo en Roermond. Zowel Oranje-Nassau als Brandenburg mochten de titel Prins van Oranje voeren, hoewel daar geen enkele bestuurlijke macht in het prinsdom zelf meer aan verbonden was.


Van links naar rechts: Johan Willem Friso , Frederik van Pruisen , Lodewijk XIV


Het graf van Willem III bevindt zich in Westminster Abbey te Londen. Hij is daarmee één van de weinige Oranjes sinds prins Willem I die niet in de grafkelder van de Oranjes in de Nieuwe Kerk te Delft is bijgezet. Het graf wordt door een kleine tegel in de vloer aangeduid. Er is geen monument.

Westminster Abbey (Londen.)